Khổ 2 Đồng chí
Bài thơ Đồng chí,
Chính Hữu sáng tác vào đầu năm 1948. Được xếp vào hàng những bài thơ tiêu biểu
nhất, thành công nhất của thơ ca Việt Nam những ngày đầu chống thực dân Pháp.
Bài thơ đã khắc hoạ thành công hình ảnh chân thực giản dị mà cao đẹp của anh bộ
đội cụ Hồ trong những năm hết sức khó khăn gian khổ của cuộc kháng chiến. Và
điều đặc biệt là Đồng chí đã nói một cách rất giản dị mà sâu sắc về tình đồng
chí, đồng đội thắm thiết của những người lính vốn xuất thân từ nông dân.
Một chủ đề hết sức mới mẻ của thi ca lúc bấy giờ. Đoạn thơ sau đây là sự
thể hiện cụ thể tình đồng chí - tình người cao đẹp ấy :
... Ruộng nương anh gửi bạn thân cày
Căn nhà không mặc kệ gió lung lay
Giếng nước gốc đa nhớ người ra lính
Anh với tôi biết từng cơn ớn lạnh
Sốt run người vừng trán ướt mồ hôi
Áo anh rách vai
Quần tôi có nhiều mảnh vá
Miệng cười buốt giá
Chân không giày
Thương nhau tay nắm lấy bàn tay.
Có lẽ từ đồng chí xuất hiện phổ biến ở nước ta từ khi phong trào chống thực dân
Pháp do giai cấp vô sản lãnh đạo.Nghĩa của từ đồng chí, theo Từ điển
tiếng Việt giải thích là Người cùng chí hướng chính trị, trong quan hệ
với nhau. Nhưng ở bài Đồng chí, dường như mối quan hệ giữa "anh" và
"tôi" không khô khan, không mang sắc thái lý trí như cách hiểu
trên. Ở đây, tình người sâu nặng chính là hạt nhân của tình đồng chí. Đồng chí
đó là sự cảm thông sâu xa những tâm tư, nỗi lòng thầm kín của nhau:
... Ruộng nương anh gửi bạn thân cày
Căn nhà không mặc kệ gió lung lay
Giếng nước gốc đa nhớ người ra lính.
Đó là tình tri kỷ, hiểu bạn như hiểu mình và còn vì mình là người trong cuộc,
người cùng cảnh ngộ. Với người nông dân, ruộng nương, căn nhà là cả cơ nghiệp,
là ước mơ ngàn đời của họ; họ luôn gắn bó, giữ gìn và chắt bóp cho những gì
mình có. Vậy mà họ đã gác lại tất cả để ra đi đánh giặc. Lời thơ như là lời tâm
sự, tâm tình, "tôi" không nói về quê hương và hoàn cảnh riêng của
"tôi" mà nói với "anh" về quê "anh" về gia đình
"anh". Là đồng đội, là "đôi tri kỷ", "tôi" biết
"anh" ra đi để lại sau lưng mình biết bao sự níu kéo : ruộng nương
phải gửi bạn, nhà cửa mặc kệ gió lay, và biết bao người thân chờ mong thương
nhớ. Câu thơ “Gian nhà không, mặc kệ gió lung lay” hết sức tạo hình và
biểu cảm. Để cả cơ nghiệp của mình hoang trống mà ra đi biết người thân ở lại
trống trải nhưng cũng “mặc kệ” thì đó quả là sự hy sinh lớn lao và đó cũng là
quyết ra đi mà không dửng dưng vô tình. Các anh hiểu rõ lòng nhau và còn hiểu
rõ nỗi niềm người thân của nhau ở hậu phương: “Giếng nước gốc đa nhớ người ra
lính”, “Giếng nước”, “gốc đa” là hình ảnh hoán dụ gợi về quê hương, về người
thân nơi hậu phương của người lính. Như vậy, câu thơ nói quê hương nhớ người
lính mà thực chất là người lính nhớ nhà, nỗi nhớ hai chiều ngày càng da diết.
Vậy là người lính đã chia sẻ với nhau mọi tâm tư, nỗi niềm, chia sẻ cả những
chuyện thầm kín, riêng tư nhất. Họ cùng sống với nhau trong kỷ niệm, trong nỗi
nhớ và vượt lên trên nỗi nhớ.Như vậy, trước khi trở thành đồng chí thực sự, họ
đã có sự đồng cảm sâu sắc; trước khi hợp tác với nhau họ đã rất hiểu về nhau.
Hiểu nhau là biểu hiện đầu tiên của tình người.
Và những người lính cách mạng càng hiểu nhau nhau hơn, gắn bó với nhau hơn bởi
trong những tháng ngày bên nhau chiến đấu họ cùng nếm trải biết bao gian nan,
vất vả. Cái vất vả đối với cuộc đời chiến trận thì không bao giờ hiếm.
Đó là chuyện ốm đau,
bệnh tật :
Anh với tôi biết từng cơn ớn lạnh
Sốt run người vừng trán ướt mồ hôi
Đó là sự thiếu thốn về những trang phục tối thiểu :
Áo anh rách vai
Quần tôi có nhiều mảnh vá
Miệng cười buốt giá
Chân không giày
Người ta nói thơ Chính Hữu cô đọng hàm xúc. Đây là những ví dụ thật sinh động.
Những hình ảnh thơ được đưa ra rất chân thực nhưng cô đọng và gợi cảm biết bao.
Chỉ cần mấy câu ngắn nhưng hình ảnh anh bộ đội thời chống Pháp hiện lên
tất cả. Dường như ai cũng phải trải qua những trận sốt rét khủng khiếp, thuốc
thang thì thiếu thốn. Rồi các anh "vệ túm" quần áo vá, chân đất lội
suối trèo non. Chỉ có điều sự thiếu thốn giảm đi rất nhiều, và con người có thể
vượt qua tất cả bởi vì giữa những người đồng chí có cái ấm áp của tình người.
Cái tình được bồi đắp từ cuộc sống đồng cam cộng khổ. "Áo anh",
"quần tôi", phép đối được sử dụng không phải cho sự đối lập mà nhấn
mạnh về cái hoà đồng muôn người như một trong hàng ngũ những người lính cách
mạng. Tác giả đã xây dựng những cặp câu sóng đôi, đối ứng nhau (trong từng cặp
câu và từng câu). Đáng chú ý là người lính bao giờ cũng nhìn bạn, nói về bạn
trước khi nói về mình, chữ “anh” bao giờ cũng xuất hiện trước chữ “tôi”. Cách
nói ấy phải chăng thể hiện nét đẹp trong tình cảm thương người như thể thương
thân, trọng người hơn trọng mình. Chính tình đồng đội đội làm ấm lòng những
người lính để họ vẫn cười trong buốt giá và vượt lên trên buốt giá. Chỉ có nơi
nào gian khó chia chung như vậy, mới tìm thấy cái thực sự của tình người.
Có lẽ nói được cái cốt lõi, cái điều sâu thẳm nhất của tình đồng chí cách mạng
- tình người cao đẹp là câu thơ :
Thương nhau tay nắm lấy bàn tay
Một nửa câu nói về chất keo sơn gắn bó con người : thương nhau, nửa kia
là hành động cụ thể : tay nắm lấy bàn tay. Không lời nói hoa mỹ, không lý lẽ,
giải trình, chỉ có tình thương yêu giữa những người đồng đội mới là sự liên kết
chặt chẽ nhất cho tình đồng chí cách mạng. Họ quên mình đi để động viên nhau,
truyền cho nhau hơi ấm: “Thương nhau tay nắm lấy bàn tay”. Đây là một cử chỉ
rất cảm động chứa chan tình cảm chân thành. Nó không phải cái bắt tay thông
thường mà là hai bàn tay tự tìm đến với nhau truyền cho nhau hơi ấm để vượt lên
buốt giá, những bàn tay như biết nói. Và đó không phải sự gắn bó bất chợt mà là
sự gắn bó trong chiến đấu, đồng cam cộng khổ khiến tình đồng chí thêm sâu dày
để đi tới chiều cao: cùng sống chết cho lý tưởng. Trong suốt cuộc kháng chiến
trường kỳ đầy gian lao vất vả ấy, tình cảm đồng chí đã đi vào chiều sâu của sự
sống và tâm hồn người chiến sĩ để trở thành những kỷ niệm không bao giờ quên.
Câu thơ không chỉ nói lên tình cảm gắn bó sâu nặng của những người lính mà còn
thể hiện sức mạnh của tình cảm ấy.
Hình ảnh những bàn tay
nắm lấy nhau chặt chẽ kia nói lên tất cả. Đó là sức mạnh vô địch mà kẻ thù phải
khiếp sợ, đó là cái tình người thực tế nhất, đẹp đẽ nhất, đáng quí nhất của
quân đội ta.
Bài thơ “Đồng chí” không rực rỡ chiến công mà
rực rỡ tình đồng đội ấm nồng khiến họ có thể sống và làm nên bao chiến công
hiển hách.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét